...I zvao se Mate Matišić. I jednom je Mate rešio da napiše dramu u kojoj će iz svog života uzeti više nego što to obično biva u dramama jednog dramskog pisca. I tako je, jednom, nastao dramski triptih Ljudi od voska. I u triptihu su bile tri priče: Obožavateljica, Prvi musliman u selu i Ispod perike. I u svima njima bio je savremeni lik Viktor, dramski pisac, scenarista i muzičar koji u davno zaboravljenim osamdesetim, nastupajući sa svojim bendom Prva ljubav u republikama ondašnje Jugoslavije, pravi obožavateljkama decu; koji odlazi u svoje rodno mesto Ričice gde zatiče potencijalno prvog muslimana među katolicima i nekoliko sahrana; koji pristaje da usvoji dete nakon smrti udovice umetnika uzrokovane bolešću skrivenom ispod perike. I tako Mate Matišić, rođen u Ričicama, dramski pisac, scenarista i muzičar, član nekadašnjeg benda Prva ljubav, usvojitelj ćerki hrvatskog reditelja Krste Papića, postaje meta-Mate. I tako meta-Mate donosi autobiografsku fikciju ili fiktivnu autobiografiju u kojoj se igra faktografijom i maštom, ostavljajući nepregledno plodno tlo za spekulacije o tome gde je tačno granica između ta dva.
Sasvim sigurno nije bilo lako, ili je makar zahtevalo nevelike količine rediteljskog ega, latiti se ove režije i postaviti dramu koja vrišti MATE MATE MATE na daske Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu, po čijoj je narudžbini i pisana. Dramu rediteljski svedeno postavlja Januš Kica, tako da ona, u duhu praizvedbe, i dalje vrišti MATE MATE MATE, a da su pritom istaknuti i oni njeni slojevi koji bi lako mogli ostati u senci vriska i neminovnih spekulacija javnosti. Ti slojevi predstavljaju, ispostaviće se, dosta globalniji i potresniji problem od lične drame jednog dramskog pisca sklonog autodestruktivnim potezima, zvao se on Viktor ili Mate. Naime, meta-Mate u svom egocentrizmu ne zapostavlja svoju okolinu. Dapače, on se, zaokupljen sobom, na nju i koncentriše, posvećujući se naročito poziciji deteta i posledicama koje na njegovu ličnost ostavlja loše roditeljstvo. Kroz sve tri priče provlači se motiv deteta koje je žrtva sitnih roditeljskih zločina koji će ga pak odvesti u nesreću ili smrt. Pisac u ovim zločinima ne štedi ni svoj alter ego, dakle – Viktora, koji će, tako, u prvoj priči saznati da ima sina, porno-glumca i ubicu, rođenog iz pustolovine koju je imao sa jednom Srpkinjom davno zaboravljenih osamdesetih posle koncerta na Tašu.
Postavljanje deteta u prvi plan izvedeno je jasno i jednostavno: u svakoj priči pojaviće se velika crnobela video projekcija lica deteta. Tako će se u prvoj priči lice Nemanje, sina Srbina, projektovati preko velikog belog panela, da bi mu se, na drugom panelu i u drugoj priči, pridružila Zdenka, preminula ćerka potencijalno prvog muslimana u selu. Njima dvoma će se, kasnije, na trećem panelu, pridružiti Ivana, devojčica koju u trećoj priči Viktor usvaja. Njihova crnobela lica nadvisuju svaku priču, nadvisuju druge teme koje meta-Mate kroz ove tri priče provlači, a provlači ono čime se i inače u svojim dramama bavi: problematiku crkve i vere, nacionalno osnovane mržnje, shvatanja i moral malog čoveka, egocentrizam i samoljublje. Provlačeći ove teme kroz priče kojima je zajedničko dečije stradanje, pisac nudi odgovor na pitanje šta u temelju tog stradanja leži.
Iako je scenografija (Studio Numen, Ivana Jonke) redukovana, te pomenuti beli paneli predstavljaju dobar deo iste, ona je zapravo najveći oslonac suptilnog rediteljskog izraza Kice, s obzirom na to da se čitava predstava igra na linoleumskoj prostirci koja je sa tri strane okružena „dečijim“ kvadratnim panelima. Iz uglova panela kreću niti, zategnute sa suprotnog kraja scene, međusobno se preplićući i sekući vazduh nad linoleumom. Nedvosmisleno je da su dečiji likovi, koji se čak, izuzimajući Nemanju, i ne pojavljuju fizički u predstavi, početne tačke piščevih ideja od kojih se dalje pletu niti drame nad samim prostorom igranja drame. Na početku predstave, stolice i stolove na linoleum, kao u nekom magnovenju, postavljaju tada još nepostojeći likovi, a na kraju ih sa linoleuma odnose svi oni koje smo kroz tri priče sreli. Ovi delovi predstavljaju paradiranje plejade likova koje stvara pisac, a koji istovremeno stvaraju njega, oblikujući njegov vosak dok on oblikuje njihov. Na sceni, na tom linoleumu, leži otvoren piščev um, razmaštavajući i domaštavajući realnost po razapetim nitima, dok i realnost domaštava njega.
Jedini problem u Kicinom izručivanju ove drame, koja, takva kakva je – slojevita, vickasta, roditeljoopominjuća i metadramska – i zaslužuje pošteno izručivanje na scenu, jeste to što se glomaznost drame povremeno izmigolji iz ruku reditelja, pa krene neotesano da teče, a replike se nižu tempom koji takvoj drami ne pristaje. Jednostavnije – na momente je sporo; manje eufemistično – na momente je dosadno. Razvučenošću gubi se crna komičnost samih replika, koja povremeno grca i u glumačkoj prenaglašenosti, kao što je to slučaj sa Nikolom, potencijalno prvim muslimanom koga, preokupiran pokretom i komikom pokreta, iznosi Siniša Popović. Minimalističkiji glumački pristup čini se da bolje funkcioniše i daje više daha samim replikama, a njega uspešno koriste velikan hrvatske dramske scene – Ksenija Marinković, kao Jevresa, bivša obožavateljka i Nemanjina majka, kao i Goran Grgić i Ana Begić u ulogama Viktora i supruge Ane.
Likova je mnogo više nego glumaca koje treba posebno istaći, što ne znači da su njihove izvedbe nužno loše, već prosto nisu naročito zapažene. Uz to, samo postojanje likova značajno je bitnije od načina na koji su doneti – premda ovo zvuči čudno, bitno je, možda čak za metadramatičnost ove drame krucijalno, naglasiti da kako priče teku, tako sve jasnije postaje da Viktor (ili Mate) koristi ljude s kojima se u drami sreće za sopstvenu dramu, da on kreira likove, te će se neke scene ponoviti i po dva puta, na dva različita načina, ostavljajući nerešeno koje je „u drami dramsko“, a koje je „u drami realno“. Vrhunac ove polako građene drame u drami, i Mata u Viktoru, dolazi sa psihološko-psihijatrijski-trilerskim krajem, u kom se ova predstava svršava izgovaranjem reči svršetak. Selekciju Krugovi otvorio je Mate, i pomalo Kica. Svršetak.
Kritika je nastala u okviru programa Sumnjiva lica, koji realizuje Udruženje pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, kroz projekat Kritičarski karavan i pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja. Tekst je prvobitno objavljen u biltenu Sterijinog pozorja, u maju 2018.
Comments