Skrivena ljubav ili ne baš

Izvor: Novosadsko pozorište

Koliko je bila skrivena ljubav engleskog kralja Edvarda II i njegovog miljenika Gavestona ukoliko je o njenom opstanku odlučivao čitav parlement? Reklo bi se ne preterano skrivena. U tom slučaju nameće se pitanje zašto u čitanju istorijske drame Kristofera Marloa, punim imenom nazvane po onome o čemu i govori – Nemirna vladavina i tragična smrt Edvarda II, engleskog kralja, uz tragični pad ponosnog Mortimera, reditelj Robert Lenard na centralno mesto scene Novosadskog pozorišta (Ujvideki Szinhaz) smešta tuš kabinu. Kupatilo uopšte, a pogotovu tuš kabina nosi konotaciju zaštićenog intimnog prostora, pa tako često smeštanje kralja i njegovog ljubavnika iza vrata tuš kabine sugeriše postojanje barijere između njihove ljubavi i ostatka engleskog dvora. Kako je drama pisana na osnovu istorijskih hronika, jasno je da je bliskost kralja i Gavestona bila poznata i tadašnjoj široj (ili bar pismenoj) javnosti. A kako se, dalje, dramaturgija koju reditelj potpisuje tesno drži Marloove drame u kojoj je naklonost Gavestonu kamen spoticanja vladavine Edvarda, nesposobnog da na prvo mesto stavi bilo šta (pa ni sopstvenu državu) sem ljubavi, i osnovni uzrok pobune lordova protiv njega, odnosno kako o intimnom životu Edvarda odlučuje parlament sublimirajući njegovo privatno u javno, bilo kakvo ograđivanje ljubavnika nema nekog uporišta.

Iako sporna, tuš kabina smeštena na sredinu scene, na praktikable, nadvisujući ostatak centralog segmenta scenografije, deluje efektno kao presto (scenografija Nora Arva). Sa obe strane tog svojevrsnog prestola razapeti su zastori od poluprovidnog belog platna, iza kojih likovi stoje kada prisluškuju druge (a dobar deo spletki na engleskom dvoru zasniva se na prisluškivanju), ili kada umiru (a dobar deo od velikog broja likova umre). Upadljiv je i odabir svetla, kako onog koje osvetljava likove iza zastora, tako i onog koje ostvetljava središnji deo scene – ono je najčešće intenzivno plavo, a to plavo deluje nasumično odabrano. U par navrata, a bez jasnog razloga ono postaje roza ili ljubičasto. Jedino je jasna aluzija načinjena upotrebom crvenog svetla tokom dodirivanja Edvarda i Gavestona u tuš kabini. Scena će se crveniti i tokom politički iznuždene svadbe kraljeve nećake i Gavestona, kada dvor postaje Sodoma i Gomora u malom, dok gosti svinguju uz belim napudrane noseve. Neobično je da je sloboda u erotskom izrazu tokom svadbe na kojoj Gaveston luduje sa novopečenom ženom, a kralj sa kraljicom koju inače ne može da gleda, znatno veća nego u bilo kom susretu kralja i Gavestona, čija ljubav prema rečima obojice plamsa. I ne samo da plamsa, već je toliko bitna i velika, da na kraju dolazi glave Edvardu: Arpad Mesaroš nakon što se kao Gaveston upokoji, na scenu se vraća u ulozi ubice koji okončava kraljev život, i to baš u tuš kabini (koja bi tek ovde mogla da dobije smisleno priznanje).

Deluje da je rediteljski akcenat smešten na povezivanje drame iz 16. veka ne samo sa aktuelnim vremenom, već i sa prostorom. Ovo povezivanje pak ostaje na pola – pola lordova obučeno je u odela (kao biznismeni), a pola u neki neodređen kostim. Lenard daje na značaju ženi time što jedan od Marloovih lordova postaje „lordica“ i to komadantkinja, obučena u vojničko odelo, koje međutim nije savremeno, a nije ni šesnaestovekovno. Vesti se saznaju mobilni telefonom, snimaju se svadbarske razuzdanosti, ubija se pištoljem, a ne mačem. Pa ipak, jezik (ili bar prevod na srpski, jer se predstava igra na mađarskom) nije moderan. No, znatno veći od problema zarobljenosti u neodređenom vremenu je problem pojavljivanje simbola koji su u vezi sa tekstom samo utoliko što imaju društveno-političko značenje, a tekst se, pored homo- ili biseksualnošću kralja i njegovim antitalentom za vladavinu, bavi i društveno-političkim temama: pretenzijama ka vlasti, napredovanju kroz društvene slojeve i mešanju crkve u državne poslove. Naime, kraljica jedan svoj monolog izvodi uz šake sklopljene u vidu domaćoj publici prepoznatljivog trougla, a njen i Edvardov sin dobija na poklon gumenu žutu patkicu, koja kasnije cviči kad je glasnik nagazi. Neinventivnost trougla je za predstavu koja je premijeru imala u decembru 2017. godine očigledna (a i verovatno bi pre pristajao kraljičinom ljubavniku koji preko nje stiže do trona), a neopravdano uvođenje žute patkice neodgovorno.

Iako ne uspeva da predstavu ubedljivo poveže sa sadašnjim vremenom, Lenard čini postupak koji olakšava razumevanje vremena u drami, bez poznavanja istorijskih činjenica zaista teško shvatljivog, s obzirom da ona prikazuje pune dve decenije Edvardove vladavine, ispunjene građanskim ratovima, prikanjanju i otklanjanju lordstva od kralja, izdajama i promenama strana. Reditelj rešava ovaj problem uvođenjem naratora, odnosno „najavljivača“ koji svaku scenu smešta u određenu godinu i događaj. Ovakva sistematska podela drame u dvadesetak poglavlja olakšava snalaženje i u vremenu i u prostoru, ali ostavlja i mogućnost zabune jer se isti glumac nakon najave scena u njima i pojavljuje i to u više različitih uloga koje nisu jasno razdvojene promenom glumačkog izraza.

Ipak, moglo bi se reći da uvek uigrani ansambl Novosadskog pozorište održava glavu ove predstave nad vodom, uz povremene izuzetke od strane Andree Jankovič kao kraljice, čija gluma u više navrata prelazi u domen meksičke sapunice uz „šibanje pogledom“ pre izlaska sa scene. Sa druge strane, za posebnu pohvalu je Robert Ožvar u ulozi Spensera mlađeg, kraljevog savetnika nakon smrti Gavestona, čiji rast na značaju Ožvar prenosi postepeno se menjajući iz pokunjenog štreberka stisnutih ramena u samozadovoljnog čoveka. Zanimljivo je da se Zoltan Puškaš u naslovnoj ulozi glumi vraća nakon desetogodišnjeg odsustva sa scene zarad rediteljskog rada, a ova duga pauza izgleda da nije uticala na njegovu glumačku spremu.

Naposletku, iako je u mnogome ostala na pola puta, uz skretanja u neodgovorne strane proizvoljnosti ili primamljivih ideja bez uporišta, srećna okolnost za ovu predstavu je njena efektna završna scena. Uz najavu poslednjeg poglavlja, nepostojećeg u Marloovoj drami, Edvard III sprema se da šutne fudbalsku loptu ka publici, stojeći ispred tuš kabine, uz mrtve likove oko njega – neka krene Stogodišnji rat – mrak.